Rabobank krampachtig in naleving anti-witwasbepalingen (maar zit tussen twee vuren)

Eén van de belangrijkste functies van banken is het verzorgen van het betalingsverkeer van hun klanten. Een andere, minder bekende rol van banken is de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden, namelijk het financiële systeem beschermen tegen misbruik en criminaliteit. Misdaad mag immers niet lonen. Omdat de bank met het openen van een rekening rekeninghouders toegang geeft tot het financiële systeem, dienen banken als ‘poortwachter’ ervoor te waken dat er geen misbruik van het financieel systeem wordt gemaakt. Bijvoorbeeld om crimineel geld wit te wassen.

Te lang gold voor banken de regel ‘business over compliance’ en het gebrek aan (duur) toezicht op ongebruikelijke transacties heeft verschillende banken al honderden miljoenen aan boetes gekost. Ook worden momenteel nog hooggeplaatste bestuurders van banken strafrechtelijk vervolgd. De schrik zit er goed in bij banken, die inmiddels veel geld en mankracht investeren in de naleving van de regels uit met name de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft). Dat banken hierbij soms krampachtig te werk gaan, bleek uit de uitspraak in een zaak die een vleeshandelaar had aangespannen nadat de Rabobank de klantrelatie wilde opzeggen. 


Ongebruikelijke transacties?

In november 2021 verscheen in het NRC een artikel met de titel: “hoe Brabantse vleeshandelaren miljoenen cash uit Congo ontvingen” Het artikel had de strekking dat de handel tussen de vleeshandelaren met afnemers in het Afrikaanse land, vooral vanwege cashbetalingen, dubieus te noemen is. Ook omdat er gehandeld zou zijn met personen die op een Amerikaanse sanctielijst stonden. Volgens de vleeshandelaar zelf werden er geen regels overtreden. 

Hoewel de vleeshandelaar al jaren lang (vanaf 2002) klant was bij de Rabobank zag de Rabobank in dit artikel in het NRC aanleiding om een clientenonderzoek in te stellen. Ook werd een voorlopige beheersmaatregel opgelegd, waardoor het onmogelijk werd om de rekening te gebruiken voor internationale transacties. Het moge duidelijk zijn dat dit zeer schadelijk was voor het bedrijf van de vleeshandelaar, die een procedure aanspande. 

Geen onaanvaardbaar risico

De voorzieningenrechter oordeelde deze week dat de Rabobank onvoldoende aannemelijk heeft gemaakt dat zij zonder de beheersmaatregel een onaanvaardbaar risico zou lopen dat de vleeshandelaar (opnieuw) betrokken zou raken bij ongeoorloofde c.q. laakbare handelspraktijken. Het zou uiteindelijk zijn gegaan om een beperkt aantal transacties die uit de toon zijn gevallen. Bovendien had de handelaar zich bereid getoond te voldoen aan de strengere eisen van de Rabobank. Ook had de vleeshandelaar zich op verzoek van de Rabobank tot het uiterste ingespannen om het artikel in het NRC gerectificeerd te krijgen. Dat dat niet was gelukt kon de vleeshandelaar niet worden tegengeworpen. Ook speelde de lange klantrelatie een rol en had er meer rekening gehouden moeten worden dat de banken door de jaren heen nu eenmaal minder risico’s met klanten durven te nemen. De Rabobank heeft niet aannemelijk gemaakt dat niet kon worden volstaan met minder verstrekkende c.q. ingrijpende beheersmaatregelen waarin specifieker en concreter werd aangegeven welke transacties en in welke landen en/of regio’s verboden zouden zijn. Het opleggen van de beheersmaatregel was onder de gegeven omstandigheden in strijd met de proportionaliteit en daarmee naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar. 

Krampachtige witwasbestrijding

De uitspraak geeft aan dat financiële instellingen tussen twee vuren zitten. Van de ene kant het Openbaar Ministerie en financiële toezichthouders die banken dreigen met megaboetes en persoonlijke aansprakelijkstellingen van leidinggevenden als er onvoldoende wordt gehandeld naar aanleiding van ongebruikelijke transacties. Aan de andere kant de rechter, die de banken terugfluit als de bank daarin doorschiet. 

In maart 2022 pleitte mijn kantoorgenoot mr. David Penn voor meer oog voor de complexiteit van het witwasprobleem. De overheid zou kunnen beginnen door poortwachters minder te criminaliseren maar te zien als een bondgenoot in de strijd tegen witwassen. Vanuit die gedachte zullen financiële instellingen mogelijk minder snel tegen rekeninghouders onzorgvuldige doch draconische maatregelen nemen, die een normaal handelsverkeer onnodig kunnen belemmeren. Naar verwachting zal deze uitspraak daarin bijdragen. 

Mr. I. Bakker

Deel online